Biblioklazam ili libricid su pojmovi koji označavaju namjerno uništavanje knjiga, obično ceremonijalno spaljivanje tzv. zabranjene literature. Ovo je najoštriji oblik cenzure i možemo ga nazvati kulturnim genocidom.

Zašto se spaljuju knjige?

Razloga za spaljivanje knjiga je mnogo. Obično su ideološke, religijske i političke prirode. Ovaj običaj vodi korijene iz daleke prošlosti i znak je potpune netolerancije prema drugačijem mišljenju i onome što bismo danas nazvali sloboda govora, odnosno sloboda pisanja.

Knjige su skup ideja, vjerovanja, znanja i svjedočanstva su određenog vremena, pa nije čudno ni to da su biblioteke i kulturni centri bombardovani i spaljivani u mnogim ratovima širom svijeta – jer se na taj način brisalo pamćenje jednog naroda. Brisao se njihov kulturni identitet.

Ipak, najčešći razlog za spaljivanje knjiga je bila politička i religijska cenzura.

Najstarija spaljivanja knjiga

612. godine p.n.e. Vavilonci i Skiti su pokorili asirsku prestonicu Nineveh i spalili biblioteku kralja Ashurbanipala. Djelo grčkog filosofa Protagore o bogovima bilo je spaljeno javno na ulici jer je okarakterisano kao bogohuljenje.

Rimski car Dioklecijan je 302.godine n.e. započeo svoj progon hrišćana u okviru koga je spaljivao agnostike i njihova djela, kao i hrišćane i njihove svete spise.

387. godine n.e. hrišćanstvo postaje zvanična religija Rimskog carstva i teži se uništavanju svih paganskih hramova. 391. godine naše ere hrišćani su pod vođstvom patrijarha Teofila spalili veliku i čuvenu Aleksandrijsku biblioteku (u današnjem Egiptu). Biblioteka je sadržala djela grčke književnosti i filosofije, prevedene knjige iz egipatske i persijske književnosti itd.

Mračni srednji vijek i cenzura

Katolička crkva je u srednjem vijekom, ne jednom, javno spaljivala Talmud (jevrejsku svetu knjigu). Španska inkvizicija na čelu sa Tomasom de Torkemade često je spaljivala nekatoličku literaturu.

Spaljivani su svi jeretički spisi zajedno sa svojim vlasnicima. Ovaj mračni period istorije je poznat po spaljivanju vještica, ali i naučnika poput Đordana Bruna, tako da uništavanje knjiga za to vrijeme nije velika tragedija.

Nacistički kulturni genocid

Nacističko spaljivanje knjiga je bila prava kampanja koju je vodila Njemačka studentska unija. Cilj je bio spaljivanje svake literature koja je bila suprotna nacističkim načelima. Kampanja je trajala od 1919. do 1945. Uništavane su knjige, časopisi i ostali pisani materijal čiji su autori bili Jevreji, socijalisti, komunisti, anarhisti, liberali… Spaljivana su djela Marksa, Alberta Ajnštajna, Bertolta Brehta, Sigmunda Frojda, Eriha Marije Remarka…

Spaljena su i djela njemačkog jevrejskog pjesnika Hajnriha Hajnea koji je mnogo ranije pisao:

“Tamo gdje se spaljuju knjige, spaljivaće se i ljudi.”

U vrijeme nacističkog kulturnog genocida postojale su i inicijative spašavanja knjiga. Tako su nastale tzv.biblioteke slobode. Vođeni su protesti u nekim američkim gradovima poput Čikaga, Nju Jorka, Filadelfije. Knjige su krišom prenošene van granica Njemačke, u Češku i Francusku.

Autori koji su spaljivali svoja djela

Autocenzura je ponekad najstroži oblik cenzure. Postoji niz autora koji su sami spaljivali svoja djela jer nisu bili zadovoljni svojim radom.

Tako je Gogolj spalio drugi dio “Mrtvih duša” i još neka svoja neobjavljena djela. Mihail Bulgakov je spalio prvu verziju romana “Majstor i Margarita”, a zatim napisao “rukopisi ne gore”. Italijanski komediograf Karlo Goldoni je spalio svoju tragediju “Amalsunta” zbog loše kritike. Franc Kafka je tražio od svog prijatelja da nakon njegove smrti spali cijelu njegovu zaostavštinu, a veliki dio toga je spalio i sam.

Spaljivanje knjiga danas

Ako ste pomislili da je ovaj tip cenzure daleko iza nas, varate se. Nedavno je na društvenim mrežama odjeknula vijest da su poljski sveštenici spalili određene knjige u gradu Gdanjsku, na sjeveru Poljske.

Između ostalih, riječ je i o ultra popularnoj seriji Harry Potter knjiga. Razlog za spaljivanje je magijski sadržaj koji se kosi sa hrišćanskim učenjima. Nedugo zatim, katolički sveštenik se izvinio za učinjeno rekavši da mu namjera nije bila da osudi bilo kog autora, religiju ili društvenu grupu.

Najveći zločin protiv knjige

Na kraju nam ostaje da vam damo preporuku za knjigu “Farenhajt 451” Reja Bredberija koja govori o temi spaljivanja knjiga. Jer kako reče ruski pjesnik Josif Brodski:

“Postoji veći zločin od spaljivanja knjiga. Jedan od njih je ne čitati ih.”